Recollida de información

Recollida e adaptación da información cartográfica

Para conseguir a información cartográfica e das parcelas xestionadas polas explotacións das zonas piloto, foi necesario realizar unha solicitude de información aos organismos públicos da Xunta de Galicia, Instituto de Estudos do Territorio (IET) pertencente á Consellería de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio, e Fondo Galego de Garantía Agraria (Fogga) adscrito á Consellería de Medio Rural, que son os responsables da xestión e protección destes datos.

A información especificamente solicitada a cada organismo foi a seguinte:

• Instituto de Estudos do Territorio
  • Xeometría do parcelario do Sistema de Información Xeográfico das parcelas Agrícolas (Sixpac) das provincias da Coruña e Lugo no ano 2016.

 

• Fondo Galego de Garantía Agraria
  • Declaración de superficies realizadas no marco da Política Agraria Común (PAC) por parte dos agricultores das provincias da Coruña e Lugo no ano 2016.
  • As parcelas veñen relacionadas cun código aleatorio alfanumérico ligado a cada explotación e que protexe os datos privados e confidenciais dos titulares das mesmas, o que dificulta a identificación das parcelas que xestionan. Esta condición fixo preciso un laborioso traballo de campo que axudou a identificar os códigos das explotacións das zonas piloto.

Tanto a Declaración de Superficies PAC como o SIXPAC, foron creados e normalizados por regulamentos europeos (Regulamentos CEE 1593/2000 e CEE 73/2009). Estes obrigaban a crear e actualizar o almacenamento de todas as solicitudes de pagos directos por parte das explotacións, indicando ademais as parcelas agrarias das mesmas. Isto esixe a todas aquelas explotacións que queiran percibir algún tipo de axuda no marco da PAC, a informar anualmente de todas as parcelas que están a xestionar. Este rexistro abarca a todas as explotacións profesionais e unha gran parte das non profesionais de mediano tamaño, xa que se supón que serán as que máis interese amosen por este tipo de axudas. Ao estar desagregada esta información a nivel de parcela, posibilita a análise da relación entre datos da propiedade e de xestión da terra. Foi necesaria a selección das parcelas xestionadas por os membros das cooperativas pertencentes ás zonas piloto, e os datos asociados ás mesmas que tiñan interese. O axuste desta información solicitada e recollida a entidades públicas e mediante traballo de campo, foi adaptada en gabinete mediante software de xestores de Bases de Datos e Sistemas de Información Xeográfica.

Esta información elaborada resulta fundamental para as seguintes fases do proxecto, xa que permiten coñecer a dispersión, distancia, usos e características dos terreos xestionados polas explotacións e realizar unha análise da situación de partida das zonas piloto.

 

Recollida de preferencias e factores que afectan á mobilidade de terras

Nunha segunda fase fíxose unha revisión de traballos previos realizados polo Laboratorio do Territorio (Laborate), sobre a demanda e oferta de terras nas explotacións gandeiras, e ademais realizáronse unha serie de entrevistas aos gandeiros das zonas piloto e outras zonas de áreas de interese agrario dentro das cooperativas participantes para coñecer de primeira man as preferencias ao respecto á xestión e intercambio de parcelas. Estas entrevistas realizáronse a titulares de explotacións, a técnicos das cooperativas e outros axentes implicados na xestión de terras, buscando obter un coñecemento xeral da totalidade das partes afectadas.

As entrevistas realízanse coa participación e colaboración do persoal do Laboratorio do Territorio da Universidade de Santiago de Compostela.

Introdución

Co fin de coñecer os criterios e variables que aos gandeiros lles resultarían de maior relevancia a hora de estar predispostos a realizar unha permuta de usos, realizáronse un total de 12 entrevistas semiestruturadas. Para a selección dos entrevistados empregouse a técnica de mostreo non probabilística: mostreo por conveniencia (Naresh, 1997; Bernal, 2000), onde os contactos dos entrevistados foron facilitados polos técnicos das cooperativas participantes no proxecto.

As entrevistas realizáronse a un total de once homes e unha muller con idades comprendidas entre os 30 e os 55 anos. En canto a caracterización profesional, foron entrevistados dous técnicos de cooperativas, un gandeiro de vacún de carne e nove de vacún de leite. Tres contaban con actividades complementarias (queixería, casa de turismo rural, cebadeiro, e un dos técnicos ademais é gandeiro). A localización das explotacións visitadas veu condicionada pola distribución da actividade das cooperativas, centrándose exclusivamente nas provincias de A Coruña e Lugo, en 8 concellos diferentes.

 

A hora de orientar as preguntas da entrevista diferenciouse entre os técnicos das cooperativas e os gandeiros. Dos primeiro buscase a percepción sobre os problemas de estrutura da base territorial que manexan as explotacións integradas na cooperativa da que son técnicos. Dos segundos pretendíase analizar o grao de satisfacción coa base territorial da súa explotación, así como coñecer as dinámicas que ven factibles para mellorar a situación de partida.

As entrevistas, ao ofrecer elementos cualitativos sumados aos criterios identificados para a mellora do algoritmo, poden ofrecer pistas sobre o campo social no que se inserta o tema da permuta de usos en Galicia.

Resultados de entrevistas a gandeiros

Tal como se indicou inicialmente, a maioría dos entrevistados foron varóns, con idades comprendidas entre os 30 e os 55 anos. O tamaño das explotacións é variable, entre 50 e 700 animais (entre vacas en produción e xovencas). Tamén o é o manexo, atopando explotacións en réxime extensivo (pastoreo todo o ano), intensivo, e situacións intermedias (pastoreo de vacas secas soamente, etc.).

A titularidade da explotación é dispar, de Sociedades Agrarias de Transformación, ata autónomos agrarios, pasando por sociedades formadas polo matrimonio.

A superficie que xestionan tamén varía así como o réxime de tenencia. De maneira xeral máis do 50% das terras son en propiedade (propias ou de familiares directos).

Segundo se extrae das entrevistas, o tamaño medio das parcelas, así como o número e distribución das mesmas, está moi ligado á presión sobre as terras (condicionada principalmente pola densidade de explotacións ou pola competencia de usos forestal – agrario), a existencia ou non de procedementos de concentración parcelaria, e á herdanza recibida. Os prezos dos arrendamentos varían dende cesión gratuíta nalgunhas zonas a 360 €/ha en outras, sendo os 300€/ha o prezo máis habitual. Os contratos son verbais con algunha excepción pouco significativa. As distancias ás que se sitúa a parcela máis afastada da explotación atópase entre os 2 e os 20 km, e de maneira xeral soen ser parcelas en propiedade que non queren abandonar (só un caso en aluguer porque consideran que ten unhas dimensións e acceso que as fan atractivas). O abandono de parcelas en propiedade debido a distancia á que se atopan non se da, manifestando a maioría que non estarían dispostos a desprazarse tan lonxe como o fan por unha parcela das mesmas características se o réxime de tenencia fora o alugueiro. Soamente o non acceso con maquinaria, e a non práctica de pastoreo, xustifican o abandono nun caso puntual.

Preguntados pola percepción da base territorial que manexan o 60% manifesta estar “bastante”, “moi” ou “razoablemente” satisfeito. A superficie que manexan en propiedade e principalmente herdada e mellorada mediante permutas e compras (ben polo titular actual ou polo anterior), sendo tamén a maioría beneficiarios de procedementos de concentración parcelaria (algún recentemente rematado).

O 40% restante manifestou estar “non satisfeito”, as causas principais: fragmentación, localización e accesos as parcelas. A superficie que manexan en propiedade procede principalmente de herdanzas, compras e permutas, pero o 50% manifesta que dende fai uns anos non está disposto a comprar debido ós elevados prezos das terras na zona (30.000€/ha, en parcelas de pequenas dimensións), e que preferirían alugar. Manifestan que a falta de dedicación a buscar activamente terras, as reticencias dos veciños ó alugueiro, ou os elevados prezos fixeron imposible mellorar tanto como desexarían a súa base territorial.

No que todos coinciden (satisfeitos ou non) e en que sempre hai marxe para a mellora, esencialmente pensando en incrementar as dimensións das parcela, mellorar a proximidade das terras a explotación, ou os accesos. As principais motivación virían dadas pola redución de custos (tempo, combustible, cerramentos, pagos a empresas de servizos agrarios, posibilidade de cambiar a tipoloxía de manexo dos animais, etc) e a mellora de accesibilidade. As preferencias de mellora móvense principalmente entre dúas variables: dimensión da parcela e proximidade; o ideal: parcelas da maior dimensión posible ó lado da explotación. O acceso queda relegado ó terceiro lugar, algo previsible se temos en conta que moitos dos entrevistados se atopan en zonas de Concentración Parcelaria.

Os problemas principais que perciben á hora de executar as permutas serían:

• A PAC, derivado da necesidade de manter superficies e usos nas rexións que teñen asignadas actualmente.
• A falta de outros gandeiros para permutar, tería que ser con xente non adicada a actividade agraria, e neste caso a competencia co uso forestal percíbese como un gran inconvinte.
• Estado agronómico das parcelas (coincidindo a maioría en que non debería complicarse moito esta variable para non xerar obstáculos: millo ou non millo).
• Os valados e arbores de lindeiros.
• As relacións sociais (especialmente a hora de permutar os usos das parcelas arrendadas).
• A pouca marxe de mellora que queda nas parroquias onde os gandeiros xa foron permutando.

Se ben non se preguntou sobre a necesidade/percepción da ordenación territorial, este foi un tema recorrente que saíu en case tódalas entrevistas dun xeito ou de outro.

 

Resultados de entrevistas a técnicos

Preguntados pola percepción que teñen sobre a estrutura das explotacións que forman parte da cooperativa na que traballan, e como se chegou a situación actual, as respostas son:

• Escasa en superficie total que manexan, debido fundamentalmente a elevada presión sobre as terras (moitas explotacións concentradas) e/ou a pouca ambición de algúns gandeiros (en moitos casos son os que herdaron bases territoriais maiores ou mellor dimensionadas os que menos melloras realizaron).
• Dispersa, todos preferirían ter as parcelas preto da explotación.
• Con problemas de dimensión (parcelas de pequeno tamaño).
• A terras proceden fundamentalmente da unidade familiar (herdanza + terras de familiares).

Os gandeiros que foron mellorando a base territorial fixérono por un ou varios dos seguintes motivos:

• Partían dunha herdanza con poucas terras.
• Por ambición.
• Por envexa.
• Por necesidade para as axudas, os vertidos, incrementar o tamaño da explotación, etc.
• Porque coincidiu que se alugaban ou vendían as parcelas lindeiras.
• Por economía. Nos últimos anos búscase a eficiencia, mellorar rendementos. O descenso de prezos do leite, e o feito de ligar a mecanización ó custo (pagar €/hora, en lugar de €/ha ou €/toneladas de produto, incrementándose a factura canto máis dispersa e fragmentada teñen a base territorial) predispoñen ós gandeiros a explorar outras alternativas de xestión territorial.

En xeral, á hora de propoñer alternativas para mellorar a base territorial, a percepción é que os gandeiros soen estar abertos a novas propostas, especialmente polo tema de custos asociados a mecanización. Como en todo, sempre hai excepcións (malas relacións veciñais, poucas expectativas de continuidade no sector, etc.). Debe terse en conta que as parcelas pegadas a explotación soen ser “intocables”, ademais de coincidir normalmente coas de maior apego (procedente de herdanza).

Ambos coinciden en que a través do Banco de Terras, tal como funciona, e vendo as parcelas que oferta (pequena dimensión, en mal estado e con elevado custo para poñelas a producir), non é posible. Ten potencial pero actualmente non é operativo para mellorar a base territorial.

O resto de apreciacións serían:

• A Reestruturación Parcelaria non interesa por ser un procedemento longo e molesto.
• Os gandeiros non son propietarios da terra que manexan, e o propietario real vai ser desconfiado a hora de propoñerlle unha permuta de uso.
• A estratexia habitual das explotación máis activas en mobilidade de terras é facer cambios de propiedade, aínda que non tanto como se debera. Normalmente descoñecen a exención de impostos, polo que soen descartar permutas privadas. As veces un prefire proximidade e outro superficie o que facilita o troco aínda sendo explotacións próximas.
• A percepción é que as terras se ceden máis facilmente porque as novas xeracións non teñen tantos prexuízos acerca da propiedade (de que colla dereitos o arrendatario). Condicionado tamén pola imposibilidade de poder darlle outros usos (antes todo eran solares en potencia, moita permisividade a hora de repoboar…), e polos bos prezos de arrendamento da zona.
• O propio sistema de Xestión integrada que ten a cooperativa (xestionando conxuntamente as terras dos socios, tanto para reparto de xurros, como para mecanización).
• A cesión das terras a un “xestor profesional” e centrar os esforzos unicamente en ser gandeiros sería outra alternativa.
• A PAC pode ser un problema á hora de implementar o algoritmo, o mais sinxelo é que cada un seguise declarando as súas e mantendo o cultivo orixinal (permutar millo por millo, herba por herba…).
• Como melloras que debería aportar o algoritmo de permuta de usos, por orde de prioridade
  • Fincas grandes e cerca da explotación.
  • Máis grandes canto máis lonxe.

•  Con materia orgánica preto (compost-agroamb, biocompost, etc; esterco-graxas de polos, cebadeiros…; xurros – granxas de porcos).